کد مطلب:46006 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:23

گنجینه پرسمان » فلسفه و منطق

: مكانيزم شناخت عرفاني چيست؟

يكي از مسائل بسيار ظريف و يك نوع روانشناسي بسيار عالي و لطيف، نوعي اخلاقِ به اصطلاح امروز ديناميك است كه عرفا اين نوع اخلاق را به نام «سير و سلوك» ذكر كردهاند و اين همان مكانيزمي است كه آقايان ميخواهند بدانند و فوقالعاده با ارزش است. از مسائلي كه فرنگيان در معارف شرقي فوقالعاده به آن اهميت ميدهند اين مسئله است، آنجا كه عرفا با يك نوع ـ به قول اقبال لاهوري ـ «تجربة دروني» (كه تعبيري بسيار عالي است) مكانيزم پيشرفت كار قلب و دل را به عنوان «منازل و مراحل» بيان كردهاند.
در اخلاق فلسفي، اخلاقي كه همة فيلسوفان گفتهاند، همينقدر گفته شده است كه براي انسان، ايثار فضيلت است ولي خودخواهي و استيثار رذيلت است؛ شجاعت، اخلاق ولي جبن و تهوّر ضد اخلاق است؛ سخاوت، خوب ولي بخل و اسراف بد است؛ صبر و خويشتنداري، خوب ولي جزع و فزع و بيتابي كردن بد است و از اين قبيل مسائل. انسان يك كتاب اخلاق از كتب علماي اخلاق را كه بخواند ميبيند مجموعهاي از امور را توصيه و مجموعة ديگري را منع كردهاند: آنها بد است و اينها خوب. آنگاه انسان خودش را مثل اتاقي ميبيند كه هيچ دكوري ندارد، در و ديوارش خالي محض است، ولي مقدار زيادي دكور و زينت آلات گذاشتهاند و ميگويند اگر ميخواهي اينجا مزيّن شود، اينها را نصب كن. فلاسفه چنين خيال كردهاند كه نفس و روح انسان موجودي است كه مجموعة اين فضائل بايد در آن وجود داشته باشد.
ولي آنها (عرفا) گفتهاند مسأله اينطور نيست؛ تو مانند يك نهال در حال حركت و تحوّل هستي، داري [مسيري را] منزل بعد از منزل طي ميكني؛ اگر ميخواهي مراحل انسانيت را طي كني بايد از منزل اول شروع كني و ده منزل را طي كني (براي فواصل كمتر صد منزل ميگويند و براي فواصل نزديكتر هزار منزل). مثلاً اولين منزل تو «يقظه» (بيداري و آگاهي) است، منزل دوم تو «توبه» است، منزل سوم «انابه» است، منزل چهارم «تفكر» و منزل پنجم «محاسبه» است. همينطور منزل به منزل بيان ميكنند وانسان را تا آنجايي كه خودشان معتقدند ميبرند. بنابراين در پاسخ به اين سؤال كه آيا [شناخت عرفاني] مكانيزمي دارد يا نه، بايد گفت: مكانيزم بسيار عالي دارد. اينها جزء نفايس و ذخاير معارف دنياي اسلام است.

---

مجموعه آثار شهيد مطهري
شهيد مطهري